"Ben sofranın baştacıyam
Hem acıyam hem talıyam
Tadıma hiç doyum olmaz
Adım acı Urfalıyam"
(Sait Kaya)
Türkiye'nin ilk uzay yolcusu Alper Gezeravcı'nın 17 Ocakta uzaya gönderilmesi bekleniyor. Uzaya giden mersinli değil de Urfalı olsaydı babamın dediği gibi eminim beraberinde isot götürürdü.
Kırmızıbiber, gıdalara kazandırdığı çeşni ve renk nedeniyle dünyada kültür yetiştiriciliği ve tüketimi domatesten sonra gelen ikinci sebzedir Türkiye, kırmızıbiber tarımında Dünyada Çin ve Meksika'dan sonra gelen önemli bir yetiştiricidir. Türkiye'de üretimi yapılan toplam taze kırmızıbiberin %80'lik gibi büyük bir bölümü Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) bölgesinde bulunan illerde yetiştirilmektedir. Ayrıca, ülkemizde üretilen toplam yaş kırmızıbiberin yarısına yakını Şanlıurfa il sınırlarında yetiştirilmektedir. Yemeklerde çeşni olarak kullanılan ve günümüzde de bölgede tüketimi görülen isot ise, kırmızı acı biberin kurutulmuş adıdır. Farsça da" isti od "yakıcı ot, biber, fülfül" Bulgarcada " isot "biber; fülfül, zencefil",Makendoncada " isot "isot, acı biber" . ifadelerine rastlamamız Osmanlı Devleti'nin toprakları içerisinde olan Balkanlara da yiyecek ve bitki adlarının çeşitli sebeplerle aktarılmış olması şaşırtıcı olmasa gerektir
Çeşni ve renk katmak amacıyla yemeklerde de tüketilen isot, kendine has koyu kırmızı rengi ve aromasından dolayı çiğ köfte ve lahmacun gibi yöresel gıda ürünlerinin hazırlanmasında kullanılmaktadır. Ayrıca, Şanlıurfa'da üretilen isot baharatı bu karakteristik özelliklerinden dolayı Türkiye Patent ve Marka kurumu tarafından 'Şanlıurfa biberi' olarak menşe Coğrafi İşareti ile sertifikalandırılmıştır. Coğrafi işaret, tüketiciler için ürünün kaynağını, karakteristik özelliklerini ve ürünün söz konusu karakteristik özellikleri ile coğrafi alan arasındaki bağlantıyı gösteren ve garanti eden kalite işaretidir. Bir ürünün, tüm veya esas nitelikleri belirli bir coğrafi alana ait doğal ve beşeri unsurlardan kaynaklanıyorsa bu durumdaki coğrafi işaretlere "menşe adı" denir. Ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümünün belirlenen coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu çerçevede menşe adı olarak tescil edilen coğrafi işaretlerin kaynaklandıkları yöre ile bağları çok kuvvetlidir.
Şanlıurfa, zengin kültürel mirası ve doğal kaynaklarıyla coğrafi işaretlerin zengin olduğu illerimizden biridir. Şanlıurfa 2024 Ocak ayı itibarı ile 8 menşe adı, 39 mahreç işareti olmak üzere toplam 47 adet coğrafi işaret ile tescillenmiş ürüne sahiptir. 2019 yılına kadar 29 tescilli coğrafi işaretli ürünle Şanlıurfa en fazla coğrafi işarete sahip iken, günümüz itibari ile Şanlıurfa 47 ürün tescilli iken Gaziantep ili 103 coğrafi işaretli ürüne en fazla sahip il konumuna gelmiştir.
Coğrafi İşaret tescili alan ürünler, yöreleriyle özdeşleşmiş ve kendine has özellikler kazanmış ürünlerdir. Bir şehre il kez gittiğimizde, hemen 'nesi meşhur?' diye sorarız. Coğrafi işaret dediğimiz şey aslında bu sorunun cevabıdır.
Şanlıurfa ilk önce 2002 yılında Şanlıurfa (Büyükşehir) Belediyesi tarafından menşe adı olarak "Şanlıurfa Biberini" coğrafi işaret olarak tescil ettirmiştir .Türk patent ve Marka kurumu sitesinde "isot" olarak gözükmemektedir. Ayrıca koskoca Urfa'da Türk patent kurumuna Şanlıurfa biberini üreten sadece 4 firmanın olduğu bildirilmiştir.
Gıda milliyetçiliği de sayılabilecek coğrafi işaret alma serüvenini belediye başlatmışsa da daha sonra öncülüğü Ticaret ve Sanayi Odası devralmıştır. Avrupa birliğinden coğrafi işaret tescili için Suruç narı için başvurulmuş olması sevindirici bir gelişmedir. Coğrafi işaret konusunda bilgilendirmenin ve tanıtımın az olduğu görüşündeyim. Şanlıurfa'nın coğrafi işaret karnesi üzerine geniş bir yazı hazırlıyorum katkıda bulunacaklara duyurulur.
Son olarak Babam Hece yayınları arasında çıkan "Siyaset ve Kitaplar arasında İbrahim Halil Çelik ile Söyleşi" kitabında dediği gibi Urfalılar cennete gitseler ilk önce cennette isotun olmasını isterler. Kitabı hazırlayan/söyleşiyi yapan İsmail Sert'in duasıyla bitirelim "Ne diyelim Allah Urfalıları isotsuz bırakmasın. (Amin)"
