Şehir Tarihi Yazarlığı, günümüzde genelden yerele doğru ilgi duyulan yeni alandır, mecradır. Şehirlere olan merak kültürden çok turizm kaynaklı olduğu için şehirleri konu alan gezi rehberleri, iç ve dış turizm için önemlidir.

Bildirimizde, gezi rehberlerinde bir şehrin ele alınırken tarih konulu bölümlerinde izlenecek metodu açıklayarak, yayınlanmış kimi rehberlerde tarih alanındaki yanlış bilgilendirmeler üzerinde durup, ileride gezi rehberleri hazırlanırken, aynı hatalara düşülmemesi yönünde ilgililere kimi bilgileri somut hale getirerek konu ilgililerine yardımcı olma ele alınacaktır.

Diyarbakır genelinde üç farklı kurumun yayınladığı ve birçok basımı gerçekleştirilen üç gezi rehberinde verilen bilgiler karşılaştırılarak, bir rehberde yer alan yanlış bilginin diğer rehberlerde nasıl yer aldığı örneklerle verilecektir.

BİLDİRİMİZDE SUNULACAK KİMİ ÇARPICI BAŞLIKLAR:

1091'de vefat eden Melikşah'ın Diyarbakır Kalesi'ndeki burcu 1286 Tarihinde yaptığı yer alan gezi rehberlerinde, bir caminin 1500'lü yıllarda Selçuklular tarafından yaptırıldığı yer alır. Aynı gezi rehberlerinde bir ilçede olan su kaynakları, farklı bir ilçedeymiş gibi gösterilir.

Dünyanın birçok yerinde bulunduğu varsayılan Ashab-ı Kehf'in bir makamı da Diyarbakır'dadır. Lice ilçesi sınırlarında yer alan bu mekan, Diyarbakır'ın Kulp İlçesi'nde gösterilir.

Diyarbakır'da beyliklerin 5-10-30 Senelik egemenlikleri , 'Medeniyet' kapsamında akademik kitaplarda yer alır. Diyarbakır'da 33 Medeniyetin varlığı içinde bu beylikler de yerini bulur.

Diyarbakır'da Emevî ve Abbasî Egemenliği farklı iki medeniyet olarak gösterilirken, Acem, Pers, Fars, Sasanî Egemenliği 'İran' Başlığı altında değerlendirilmeyerek, farklı millet ve egemenlikler biçiminde yer alır.

Selçuklu, Artuklu, Akkoyunlu, Karakoyunlu, Safevî, Osmanlı Egemenliği altı medeniyet biçiminde yer alır. Tüm bu egemenliklerin aslında bir millet başlığı etrafında toparlanması esastır.

Bildirimizde sunulan örnekler, sadece tarih konulu olup, bu yanlışlıkların ilgili kurumlarca tashih edilmemesi, Şehir Tarihi Yazarlığı'nın eksikliğini veya kurumların konuya duyarlı olmadığını göstermektedir.

Şehir Araştırmaları Merkezi'nin bir şehirde olması gerektiği üzerinde durularak, bu ve benzer yanlışlıkların önüne nasıl geçileceği ayrıntılı sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Diyarbakır, Gezi, Rehber,Tarih, Şehir, Melikşah, Medeniyet,..

DİYARBAKIR ÖRNEĞİNDE ŞEHİR TARİHİ YAZARLIĞI ve GEZİ REHBERİ ELEŞTİRİSİ

Gezi Rehberlerinde bir şehir rehberin tek şehri ise, şehir konulu en az elli kitabın okunması gerekir. Bu kitapların tarih, coğrafya, edebiyat, kültür, sanat, sağlık, turizm olmak üzere çeşitli alanlara ait olması gerekir. Yazarın gazetelerle dergilerde kalmış kimi makalelerle araştırmalarda bulunması esastır.

Gezi Rehberi, bir bölgeyi kapsıyorsa her şehir için uygulanacak metot, farklılık arz etmez. Birden çok şehir hakkında yazarın bir bölümde ele alacağı konuyu sınırlı sayfalarda anlatımı, okur için dikkat çeken bilgileri gerekli hale getirir.

Yazarın ele aldığı şehir ya da şehirler için, konu başlıklarındaki mekanları, tarihî kimi olayların gerçekleştiği alanlar, coğrafî yerler, tarihî ve kültürel eserler yerinde görülmesi ve konuya vakıf olan isimlerle görüşülmesi, kaynaklardan elde edilen bilgilerle araştırmaların bütünleştirilmesi istenilene ulaşma açısından önemlidir.

Yıllardır şehir konulu araştırmalarda bulunan biri olarak, ülkemizin seksen bir iline ve yüz dünya şehrine ait yüzlerce gezi rehberini inceleme imkanı bulduk. Bu rehberlerde ele alınan sayfalarda yazılı kaynaklardan çok yazarın gezi ve gözlem tespitlerinin bazılarında doğruyla bağdaşmayan, şehirle ilgisi olmayan, duyumlardan hareket edilerek çoğu yanlışlıkların böylece ortaya çıktığına, bu bilgilerin de emek ürünü olan eserleri gölgede bıraktığına tanıklık ettik.

Bir gezi yazarının şehrin coğrafya bilgisine ve tarihi hakkında kaynaklardan haberdar olmaması, yazarın gördüklerini ifade ile sınırlı hali, okuyucuyu yanıltma ve sonrasında yayınlanan bu tür kitapların diğer kitaplara kaynaklık etmesine, yanlışlıklar zincirine yeni halkalar eklenerek, önü alınamaz bilgi kirliliğine zemin hazırladığını bilmek gerekir.

Bu tür şehir kimliğini zedeleyen ve şehri tanıtma amaçlı bilgi yanlışlıklarıyla örülmüş biçimde ele alan gezi kitapları, rehber olma vasfından uzak düşer. Bu hal, yanlışlıkların devamlılığının önünü açar.

Konu hakkında birkaç şehirden çok tek şehir üzerinde bir yol izleyerek, Diyarbakır konulu birkaç şehir gezi rehberi üzerinde tebliğimizin ana teması olan bilgi yanlışlıkları üzerinde durmak istiyoruz.

Gezi rehberlerinde yer alan yanlışlıkları belirtirken, yayıncısı olan kurumlarla kuruluşların itham edilmesi değil, bu rehberleri hazırlayanların yetersizliği, rehberlerdeki konularda işin ehli olmadıkları üzerinde durma, ileride yayınlanacak rehberler için hazırlayanlara ufuk açıcı olma hedeflenmektedir.

Kimi gezi rehberlerinin Türkçe dışında yabancı dillerde de yayınlanmış olması, yanlışlıkların ve doğruyla ifade edilmesi mümkün olmayan kimi açıklamaların ülke dışında şehri tanıtmaktan yoksun olduğu, ilmî vasıftan yoksun olan bu rehberlerin şehirle alakasız bilgilerin doğru bilgiler içinden ayıklanması zordur. Kimi rehberlerin yabancı dile vakıf olmayanlarca çevirileri, beraberinde daha da içinden çıkılmaz sonuçlara sebebiyet vermektedir.

Diyarbakır konulu yedi gezi rehberi, bir turizm envanteri tebliğe kaynaklık etmektedir. Diyarbakır'daki kurumlarca basımı yapılan sekiz kaynağın dışında sadece farklı yayınevine ait bir rehberi özetle bildirimize aldığımızı belirtelim. Şehrin tanıtımı amaçlı kimi kitaplardaki bilgi yanlışlıklarının çoğunun tebliğin dışında bırakıldığını özellikle vurguluyoruz.

Diyarbakır merkezli seksen bir şehri esas alan Şehir Araştırmaları Merkezi, özelde Diyarbakır genelde diğer illerimizi kitap, dergi ve gazete olmak üzere yazılı, sesli ve görsel malzemeleri bir araya getirmeyi amaçlamakta olup, gerekli çalışmalar içinde otuz yıllık zaman diliminde hatırı sayılır bir seviyede dokümana sahiptir.

Ele alınan gezi rehberleri, dipnotta listelenmiştir. Gezi rehberlerinden alınan bilgiler sıklıkla yer aldığı için bu dipnotlarda sayfa sayısı belirtilmeden, metin içinde verilmiştir. Bilgi yanlışlıkları yer yer 'Düzeltme' notuyla metinden sonra verilmiştir. Devam Edecek…