Oku… Allah'ın insanlara ilk emri… yani Allah'ın Müslümanlardan istediği ilk ve en yüce emri… Bu emir, öyle gelişi güzel istenen bir emir değil; bu vesileyle oku'maktan kasıt, bizden istenen, yazılı olan bir (kutsal) metni, kitap okur gibi okumak değil, bizatihi o kitabın içine girer gibi kainatı en küçük zerresine varıncaya dek anlamaya çalışmaktır.
Oku'maktan bizden istenen asıl amaç, bir bütün olarak kainatı ve dolayısıyla yaradılışın esas gayesini anlamak, anlamaya çalışmak… Bu uğurda çaba göstermek. Bu yüzden eski bilgeler, kendi öz vatanlarını terk edip, ilmin olduğu yerlere göç etmişler; başka ilim ehlinin dizleri önüne oturmuşlar. İlim öğrenirken, ilmi sadece ilim olarak değil, ilimi kainatı ve yaradılışın asıl gayesini anlamak üzere bina etmişler. Çünkü ilmin ilk ve en büyük sonucu anlamak olduğunu bilmek gerek.
Ki zaten anlamak için, illaki okur-yazar olmak gerekmiyor. Ama Allah'ın Oku'makla Müslümanlar'dan istediği şey; bütün Müslümanların İlim tahsil etmeleri. Ki, zaten Kalem süresindeki 'OKU' emri, Hz. Peygamber'e inen ilk vahiydir ve Allah, O'na ve onun şahsında bütün müslümanlara okumayı emretmiş, onları kalemle yazmaya ve ilimde gelişip yetkinleşmeye, derinleşmeye teşvik etmiştir.
Bu da bize insanın, Kur'an'i bir ifadeyle canlılar arasında farklı ve üstün yerini, onun öğrenme özelliği ile tanımlaması son derece anlamlı olsagerek. Hz. Peygamber'e emredilen okumanın konusu belirtilmemiştir; çünkü başta kendisine indirilen vahiy ve kozmik evrendeki ayetler olmak üzere, okunması yani üzerinde inceleme yapıp zihin yorarak hakkında bilgi edinilmesi, bunlardan bir takım anlamlar çıkartılması, eşyanın hakikatini anlayıp kavraması istenmektedir. Kısacası, yaratılanı ve yaratanı ilişkilendirerek bir sonuca varılması isstnmektedir.
Kuşkusuz yaratılanların şahsında yaratanı tanımak, dinin de ilmin de asıl gayesidir. Başka bir deyimle hayatın gayesidir, diyebiliriz. 'Yaratan rabbinin adıyla oku!' ifadesi, Hz. Peygamber'in okuma faaliyetine veya herhangi bir işe, yaratan rabbinin adıyla başlaması ve O'ndan yardım istenmesi emredilmiştir. Sonuçta okumanın/anlamanın (veya herhangi bir ameli faaliyete başlanması) Allah'ın adıyla, Allah için ve Allah adına yapılması emredilmiştir.
Çünkü insandaki okuma/anlama yeteneğini ve imkanını onun okuduğu, incelediği, anlamaya ve kavramaya çalıştığı objeleri, nesneleri yaratan Allah'tır. İnsan, bilgi edinme sürecinde Allah'ın verdiği imkan ve yetenekleri kullanmakta, O'nun yarattığı şartlarda ve onun yarattığı varlıklar üzerinde inceleme ve araştırmalar yapmaktadır.
Bu vesileyle ayette bize emredilen 'OKU' emrinden kasıt, Yüce Yaratıcı'nın biz insanlara bahşettiği akıl, zeka, izan, çalışma azmi gibi yeteneklerle kainatı ve onların yaratılış gayesini 'anlamak' olduğunu bilmek…
