Şimdilerde hep Suriyeli ve Afganlı sığınmacıların gelişini konuşuyoruz ya, şu sıra üzerinde çalıştığım için 'başka gelenler'i hatırlatmak istedim.
Türkiye, coğrafi konumu itibariyle tarih boyunca sürekli dışardan göç almış bir ülkedir. Doğudan İran üzerinden, kuzey doğuda Kafkasya üzerinden, batıda Balkanlar üzerinden ve deniz yolundan, güneyde Suriye ve Irak üzerinden… Bu durum İslamlaşma sürecinde de devam etmiştir. Fetih için gelenler, düşmanlarından kaçıp gelenler, ekonomik sebeplerle gelenler… Geniş halk kitleleri dalga dalga gelmiş, yerleşmiş, daha önce gelenlerle karışıp kaynaşmış ve buraya bugünkü rengini vermiştir.
Sadece halk kitleleri değil, onlarla beraber ve onlardan bağımsız bir şekilde çok sayıda din, ilim, sanat ve kültür insanı da gelmiştir. İlim ve irşad faaliyetleri, yani İslam'a hizmet, İslam'ı yaymak, İslam'ın daha iyi yaşanmasını sağlamak için…
Mevlana gibi, Hacı Bektaş Veli gibi, İbni Arabî gibi çok önemli isimler de bunlar arasında yer almaktadır. Mevlana Belh'ten (Afganistan), Hacı Bektaş Nişabur-Horasan'dan (İran), İbni Arabî Endülüs'ten (İspanya) gelmiştir.
Urfa da bu anlamda eskiden beri ilim ve irşad için tercih edilen önemli merkezlerden biridir.
Çok eski zamanlardan itibaren Urfa'ya da çok önemli isimler gelmiş, burayı bir İslam diyarı haline getirmede çok önemli roller oynamışlar, Urfalı'nın hayatına damga vurmuşlardır. Aradan geçen uzun asırlara rağmen bugün de Urfa'nın ve Urfalı'nın hayatındaki izleri çok canlı bir şekilde devam etmektedir.
Sayıları çok olmakla beraber en önemli birkaçından kısaca söz etmek istiyorum:
1.Şıh Maksut. Asıl adı Şeyh Mes'ud Nişaburî olup Hoca Ahmed Yesevî'nin veya onun halifesinin halifesi olduğu tahmin edilmektedir. 12. Yüzyılda, bugün İran'ın doğusundaki Horasan eyaletine bağlı Nişabur'dan gelmiş, tekkesini güneyde şehrin dışına kurmuş, ilim ve irşad faaliyetlerine orada devam etmiştir. Vefatı 1183'ten sonradır. Tekkesi ve türbesi Eyyübiye'dedir.
2.Bediüzzaman Ahmed el-Hemedanî: Urfa'ya 12. Yüzyılda, İran'ın kuzeybatı taraflarında yer alan Hemedan'dan irşad için gelip yerleşmiştir. Hizmetleri ile Urfalı'nın gönlünde taht kurmuş, 1209 yılında vefat edince defnedildiği yer, Urfalıların rağbeti sonucu zamanla mezarlığa dönüşmüştür. Bugünkü Bediüzzaman Aile Mezarlığı böylece oluşmuş olup onun adını taşımaktadır.
3.İmam Sekkakî el-Harezmî: Bugün Özbekistan sınırları içinde yer alan Harezm'den 12. Yüzyılda kalkıp Birecik ilçemize gelmiş, ilim faaliyetlerini orada sürdürmüş, 1229'da vefat edince Birecik Kalesine defnedilmiştir. Kabri bugün de oradadır. En önemli eseri 'Miftahu'l-İlim' dolayısıyla Birecik halkı arasında 'Şıh Müftah' olarak anılmakta ve adı çocuklara konulmaya devam etmektedir. Torunları daha sonra Urfa merkeze gelmiş, Sekkakî vakfını kurmuştur. Bıçakçı Mahallesindeki İmam Sekkakî Camiini de onun adına inşa etmişlerdir.
4.Nebih Efendi: 1750 yılında Pakistan'ın güneyindeki Sind bölgesinden Urfa'ya gelip ilim ve irşad faaliyetlerine burada devam etmiş, 1789 yılında vefat edince Bediaüüzaman Aile Mezarlığına defnnedilmiştir. Türbesi mezarlığın batısında kendi adını taşıyan caminin karşısında, uzun süre hizmet verdiği ttekkesi de Bıçakçı Mahallesinde kendi adını taşıyan Nebi Sokak'tadır.
5.Hacı Abdulvahid Efendi (1864-1932): 19. Yüzyılın ikinci yarısında babası ile beraber Rodos Adasından gelmiştir. Demokrasi Caddesinin Aşağı Çarşı'ya ulaştığı yerde, bugünkü İmam Aslan Camiinin önünde bulunan ve halk arasında 'Abdulvahid Tekkesi' diye kendi adıyla tanınan tekkede öğrencilerine ders vermiştir. Cumhuriyet döneminde din ilimleri ile birlikte Latin harfleri ve matematik dersleri de vermeye başlamıştır. Her zaman yüz erkek ve yüz kadar kız öğrencisi bulunurmuş. Mezarı Bediüzzaman kabristanındadır.
Adı geçen zatlar bugün de Urfalılar tarafından hayırla yad edilmekte, kabirleri sık sık ziyaret edilmektedir.
Bunların dışında da uzak ve yakın diyarlardan Urfa'ya gelip yerleşen, ilim ve irşad faaliyetlerine burada devam eden, burada vefat edip buraya defnedilen çok sayıda isim vardır. Bazılarının soyları bugün de Urfa'da devam etmektedir.
Kaynaklar:
1.Mahmut Karakaş, 'Şanlıurfa Evliya ve Alimleri', Şanlıurfa Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, İkinci Baskı, Ankara
2.Mahmut Karakaş, 'Urfa'da Tasavvuf İzleri', ŞURKAV Şanlıurfa İli Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı Yayınları, Ankara
