Cavsak Deresi Islah çalışmaları ve Balıkayağı kavşak çalışmasını yerinde inceleyen Yıldırım, hazırladığı bir rapor ile yetkilileri uyardı. İşte İnşaat Mühendisi Osman Yıldırım'ın raporu:
Konu: Şanlıurfa şehrimizin kuzey taraflarından başlayıp Maşuk, Açıksu, Üzümlü park güzergahından devam ederek menfezler içerisinde askeri tugay içerisinden geçip, Abide kavşağı – Nevali oteli altından devam ederek Eski sanayi bölgesinde son bulan menfezlerden çıkan dere yatağı ve bu güzergahta başlatılan ve devam eden çalışmalar hakkında..
Malum olduğu üzere Şanlıurfa şehrimiz güneye doğru ovalar ile çevrilidir. Şehrimizin batı, kuzey ve doğu kesimleri ise yükseltilerden, yamaçlar, tepeler vb. bir topografik yapıya sahip olup, yükseltilerin olduğu bölümlerde ayrıca doğal vadiler ve dereler bulunmaktadır. Özellikle şehrin kuzey tarafında güneye doğru dereler bulunmaktadır. 15 Mart 2023 tarihinde şehrimizde meydana gelen şiddetli yağışlar, çarpık yapılaşma ve hatalı – öngörüsüz alt yapılardan dolayı sele dönüşerek birçok vatandaşımızın hayatını kaybetmesine neden olmakla birlikte bir çok mal kaybı ve maddi manevi zararların yaşanmasına da sebebiyet vermiştir.
Şehrimizin kuzey taraflarından maşuk bölgesi tabir edilen kısımlarından başlayan vadi – dere oldukça uzun bir güzergaha sahiptir. Cavsak deresi diye tabir edilen bu dere geçen yıl yaşanan sel hadisesinde özellikle askeri Tugay bölgesinden sonra Abide kavşağındaki dalgeçleri su ve çamurla doldurarak can ve mal kayıpları meydana gelmiş olup, aşağı sanayi bölgesine kadar olan alanlar, iş yerleri, konutlar vb. yaşam alanları büyük tahribatlara uğramışlardı.
Son günlerde Cavsak deresi üzerinde yeni bir çalışma başlatıldığını gözlemleyerek yapılan çalışmaları kısmen inceledim. Yapılan çalışmalarla ilgili tespitlerimi haber kanalınız aracılılığıyla kamuoyuna arz etmek isterim.
1- Yapılan iş hakkında: çalışmanın kuzey ucundaki başlangıç noktasından devam eden ve Eski sanayi bölgesindeki son noktaya kadar güzergahlarda yapılan iş ile ilgili herhangi bir bigilendirme tabelasına rastlanmamıştır. Normalde kamu kurumları tarafından yapılan işlerde; işi yaptıran bakanlığın adı, ilgili müdürlüğün adı, yüklenici firma isim ve ünvanı, şantiye şefi, yapı denetim ve iş güvenliği ile ilgili firmaların bilgileri, kurum adına denetim görevlisi elemanların isim ve ünvanları ile işin başlama ve bitiş tarihleri ile ihale bedellerinin yazılı olduğu tabelanın bulunması gerekmektedir. Hatta bu gibi uzun mesafeli işlerde bilgilendirme tabelasında çalışma güzergahının çizilmiş olarak ta gösterilmesi gerekmektedir.
2- İş ve çevre güvenliği hakkında: dere içerisinde ortalama 10 mt. genişliğinde (yer yer 20 mt. bulan genişlikler söz konusudur) 5 mt. derinliğinde iş makinaları ile hendek kazıları yapılmaktadır. Kazı ve imalatların yapıldığı güzergahın hiç bir kısmında bir tek uyarı levhası bulunmadığı gibi, kazının yapıldığı kısımların etrafında herhangi karuyucu bir tedbir de bulunmamaktadır. Kazının yapıldığı alan dere yatağı olması ve dereye bağlı bir çok kanalizasyon, atık su vb. bağlı olması nedeniyle çalışmanın yapıldığı hendeğin bir çok kısımlarında pis sular 1,5 mt. kadar yükselmiş ve tahliye edilmediğinden bataklığa dönüşmüş durumdadır.
3- Halk sağlığı ve çevre sel bakımdan: çalışma güzergahının tamamı mahalle içlerinden geçmektedir. kanalizasyon ve atık sularla oluşmuş olan bataklık alanlar çevre sakinleri ve özellikle çocuklar için tehlike arz etmektedir. sorumlular tedbir almadığı için mahalle sakinlerinin tedbirli olmasında fayda var!
4- Dere yatağındaki mevcut imalatlar hakkında: Cavsak dersi mevcutta kırma bazalt taşlarla ortalama 60 cm. genişliğinde duvarlar örülerek geçmiş yıllarda ıslah çalışması yapılmıştır. Bazalt taş yöresel ve doğal malzeme olup kıymetli bir malzeme ve milli servet niteliğindedir. ancak hendekte yapılan kazılarda bazalt taş ayrıştırılmadan kepçelerle sökülüp atılmakta veya dolguda kullanılmaktadır. Ancak mevcut olan bazalt taşlar ayrıştırılarak başka bir kamu işinde kullanılması kamu menfaati olacaktır. Bazalt taşlarının milli servet olarak toplum tarafından anlaşılması gelecek nesiller bakımından da önem arzetmektedir.
5- Hendek kazısının yapıldığı alanda zemin suları ve özellikle kanalizasyon ve asitli atık suların bulunduğu alanda ve asitli atık sulara maruz kalacak şekilde imalatlar yapılmaktadır. Betonarme temel ve demir donatıları, perde betonuna ait demir donatıları ve tüm betonarme imalatlar asitli atık sulara maruz durumdadır. Bu ise yapılan imalatların şimdiden oksitlenmesine ve çürümesine sebebiyet vermektedir.
6- Cavsak deresindeki betonarme imalatlar: dere yatağı içerisinde, sıvılaşmış zemin üzerinde yapılmaktadır. her ne kadar maliyeti hakkında bilgilendirme tabelası olmamasına rağmen yapılan çalışmanın maliyeti yüksek olması gerektiğini düşünüyorum. Sıvılaşmış zeminde büyük maliyetlerle yapılan bu uygulamada herhangi bir su yalıtım uygulamasına da rastlayamadım. Gerek temel kısımlarında gerekse betonarme perde yüzeylerinde su yalıtımı uygulamasının yapılmaması özellikle bu tür zeminlerde yapının kısa zamanda tahrip olmasına neden olacaktır. helede bir çok asitli atık sulara maruz kalmış ve kalacak olan betonarme imalatlar kısa zamanda bozulmalar ve çürümelerle karşı karşıya kalacaktır.
7- Betonarme kanal hakkında: temel derinliği: 50 cm. radya temel, betonarme perde yüksekliği: 3,40 mt, kanal genişliği: 7.00 mt. dikdörtk kesitli betonarme su kanalı. betonarme perde duvarın dere (akacak suyun temas edeceği yüzey şakülde yani dik) tarafı düz ve şakülde olup üst tarafında 30 cm. genişliğindedir. dolgu tarafı ise tabanda 45 cm. genişlemektedir. Yani betonarme perde duvarı kesiti yukarıdan aşağıya ve dışa doğru genişlemektedir. Bu tasarımı da anlayabilmiş değilim. Çünkü basınç toprak tarafından yani dışarıdan kanalın içine doğru oluşacaktır. Bu durumda eğimin kanalın iç tarafında olması gerekirdi ki dışarıdan gelecek olan basıncı karşılaya bilsin ve yanal yüklere karşı istinat vazifesini yerine getire bilsin.
8- Kanal kesiti ve sıvı akışkanlığı bakımından: genişliği: 7,00 mt. ve yüksekliği: 3,40 mt. olan dolayısıyla kesit alanı : 23,80 metrekare olan devasa boyuttaki kesit alanında suyun temas edeceği yüzeyin şakülde olmasını da düşündüğümüzde bu kesitte özellikle de taşkın sel vb. suyun çok ve hızlı akması durumlarında büyük sürtünme kuvvetleri oluşacak ve ciddi aşınmalar meydana gelecektir. Hatta büyük kesite rağmen taşkınlar dahi oluşabilecektir.
Oysa bu tür yoğun su tahliyesi için tahliye kanallarının kesitlerinin belli form ve kesitlerde tasarımlarının yapılması, sıvıların tahliyesi için gerekliliktir. Hatta tarihin en eski dönemlerinden beri su kanalları duruma ve ihtiyaca göre farklı şekillerde ve kesitlerde tasarlanarak yapılmıştır. Suyun akışkanlığını sağlayacak kesitlerde tasarımlar yapılmış olsa bu kadar büyük ölçekli kanal imalatına da gerek olmaya bilirdi.
9- Şanlıurfa’ya gelecek turistlere dostane tavsiye: Şanlıurfa şehrimizde 25 mayıs ve 02 haziran 2024 tarihleri arasında Kültür yolu festivali düzenlendi. Turist bakanımız, valimiz, büyükşehir belediye başkanımız, gelen davetliler, sanatçılar ez cümle akil insanlar heyeti, topluma akıl veren söz sahipleri Şanlıurfa’nın peygamberler şehri olduğunu Şanlıurfa halkına tek tek zikrederek söyleyip anlattılar. Peygamberler şehri sakinleri yukarıda bahsedilen ve sağlık koşullarına aykırı çalışmalardan etkilenmiyor olabilirler. Ancak sizlerde peygamberler şehri efsunu yoksa Şanlıurfamıza gelirken tedbirli olmanızda fayda var.!
10- Şanlıurfa merkezde kuzeyden güneye doğru oluşmuş olan dereler korunması gereken birer tabiat varlığı ve doğal sit alanları unsurlardır. tabiat varlığı unsurlar aynı zamanda şehre, insana, kültüre katkı sunan ve doğal yaşamla ilgili insan ufkunu açan bir çok hususları içermektedir. ancak kamu kurumu tarafından yapılan uygulama derelerin doğallığını bozarak betonarme kanala çevrilerek doğal dere yapısını katletmekle birlikte şehir süliyetini de çirkinleştirecek adeta şehre bir hançer saplamaktadır. korunması gereken karaköprü vadisi ve derelerine yapılan dalgeç vb. betonarme uygulamalarından daha çirkin uygulamalar bu defa da cavsak deresi ve diğer derelere reva görülmektedir.
Cavsak Deresi üzerinde yapımı devam eden ve şehri kuzeyden güneye doğru kesen ve şehir doğasına yakışmayan uygulamanın vebali ağır olacaktır. Şehri kuzeyden güneye doğru kesen betonarme su kanalı ile; Karakoyun deresi, Sırrın deresi, Karaköprü’de bulunan derelerle yapılmış olan dalgeçler, çevre düzenlemeleri, Toki uygulamaları, tarihi bölgelerdeki özellikle abidevi yapılar olan Ulu camii, Nimetullah camii, Selahaddin-i eyyubi camii, Hasan paşa camii, Reji kilsesi, Mahmutoğlu kulesi, sivil mimarlık eseri olan tarihi evler, yeni yapılan cami-mabed, ilçelerdeki tarihi yapı restorasyonu vb. onlarca konuyu analizleri ile birlikte sayın halkımıza arz etme azmi, çabası gayreti içerisinde olacağım. Vatandaş ve bu toprakların yetiştirdiği bir inşaat mühendisi olarak işin yürütmesinin durdurulmasını talep ediyorum.
Sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlar: Şanlıurfa Valiliği, Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü ve Bakanlığı, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Müdürlüğü ve Bağlı Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Sağlık il müdürlüğü, Çevre Koruma Müdürlüğü, Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, Haliliye Belediyesi, Şanlıurfa Kent Konseyi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, İl Kültür Müdürlüğü ….
Osman Yıldırım
İnşaat Mühendisi. 23/06/2024