Fahrünnisa Zeyd Kimdir?
Fahrünnisa Zeyd, 7 Ocak 1901’de İstanbul’da, sanat ve edebiyatla yoğrulmuş bir ailenin üyesi olarak dünyaya geldi. Babası Kabaağaçlızade Mehmed Şakir Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli bir devlet adamı, asker ve tarihçisiydi. Annesi Giritli Sare Hanım olan Zeyd, sanatla iç içe bir çevrede büyüdü. Halikarnas Balıkçısı olarak tanınan yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın ve gravür sanatçısı Aliye Berger’in kardeşi, seramik sanatçısı Füreya Koral’ın teyzesi olan Fahrünnisa, genç yaşlardan itibaren yaratıcı bir ruha sahip olduğunu belli etti.
Sanat hayatına henüz 14 yaşındayken resim yaparak başlayan Zeyd, işgal yıllarında Sanayi-i Nefise Mektebi’nin (bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) ilk kadın öğrencileri arasında yer aldı. Eğitimine Paris’te Ranson Akademisi’nde ve İstanbul’da Güzel Sanatlar Akademisi’nde Namık İsmail Atölyesi’nde devam etti. Onun sanatı, erken dönemlerinde klasik yaklaşımlar barındırsa da ilerleyen yıllarda modern ve soyut çalışmalara yöneldi.
Evlilikler ve Sanat Kariyerine Etkileri
Fahrünnisa Zeyd, hayatı boyunca iki önemli evlilik yaptı. İlk evliliğini 1920 yılında yazar İzzet Melih Devrim ile gerçekleştirdi. Bu evlilikten iki çocuğu, Nejat ve Şirin dünyaya geldi. İzzet Melih ile olan evliliği, Zeyd’e Avrupa’daki kültürel çevrelere erişim sağladı. Paris’te ve diğer Avrupa kentlerinde sanat çevreleriyle tanışan Zeyd, bu dönemde resim alanında kendini geliştirme fırsatı buldu.
1934 yılında yaptığı ikinci evlilik ise hayatını köklü bir şekilde değiştirdi. Irak Kralı I. Faysal’ın kardeşi ve Irak’ın Ankara büyükelçisi Emir Zeyd ile evlenen sanatçı, bu birliktelik sonrası “Zeyd” soyadını aldı. Diplomat olan eşinin görevleri dolayısıyla farklı ülkelerde yaşama fırsatı bulan Fahrünnisa, sanat kariyerini uluslararası bir boyuta taşıdı. Bu evlilikten Raad adında bir oğlu oldu. İlk kişisel sergisini 1944 yılında İstanbul’daki evinde açan Zeyd, ardından Paris, Londra, New York ve Brüksel gibi sanat merkezlerinde eserlerini sergiledi.
Fahrünnisa Zeyd’in eserleri, geniş ebatlarda çalıştığı soyut kompozisyonlar ve çok renkli, karmaşık desenlerle dikkat çekti. Onun tabloları, devasa boyutlarıyla izleyiciyi etkisi altına alan güçlü bir varlığa sahipti. Uluslararası alanda tanınan bir sanatçı olarak, eserleri birçok önemli sanat kurumunda sergilendi. 2017 yılında Londra’daki Tate Modern Sanat Müzesi, Zeyd’i “20. yüzyılın en önemli kadın sanatçılarından biri” olarak nitelendirdi ve ona özel bir retrospektif düzenledi.
Son Dönemleri ve Mirası
1970 yılında eşi Emir Zeyd’in vefatının ardından, Fahrünnisa Zeyd bir süre Türkiye’de yaşadıktan sonra oğlu Raad’ın bulunduğu Amman’a yerleşti. Burada kendi adını taşıyan bir sanat enstitüsü kurdu ve genç sanatçılara rehberlik etti. Hayatının bu döneminde portre çalışmalarına ağırlık veren sanatçı, son sergilerini 1988 yılında İstanbul’da, 1990 yılında ise Fransa ve Almanya’da açtı.
Fahrünnisa Zeyd, 5 Eylül 1991’de Amman’da hayata gözlerini yumdu. El Rağdan Sarayı Kraliyet Mezarlığı’na defnedilen sanatçı, geride uluslararası sanat dünyasında derin bir iz bıraktı. Sanatı, sadece estetik bir ifade aracı değil, aynı zamanda yaşamını ve ruhunu yansıtan bir ayna niteliğindeydi. Bugün hala eserleriyle anılan Fahrünnisa Zeyd, Türk sanat tarihinin en önemli figürlerinden biri olarak hafızalarda yer almaya devam ediyor.
