Dr.A.Cihat Kürkçüoğlu Türkiye Yüzyılı Vizyon Projeleri kapsamında; Şanlıurfa'da Göbeklitepe'den sonra Urfa ve Harran Kentsel Sit Alanlarının da UNESCO Dünya Mirası Asıl Listesi'ne kazandırılması gerektiğini söyledi.
Eyyübiye İlçesi Sur İçi” ve “Harran Sur İçi” sit alanlarının 2000 yılında UNESCO DÜNYA MİRASI GEÇİCİ LİSTESİ’ne alındığını hatırlatan Dr.A.Cihat Kürkçüoğlu; Kurulacak iki alan başkanlığının çalışmalarıyla ASIL LİSTE'ye alınacak Urfa ve Harran ile, Göbeklitepe'den sonra Şanlıurfa'nın 3 Dünya Mirası ile turizmde şampiyon olacağını söyledi.
UNESCO Nezdinde yapılan çalışmalar ve Alan Başkanlığı kurulması, başkanlıkların yapması gereken çalışmalar konulu Dr.Kürkçüoğlu'nun 2000 yılındaki raporuna ulaştık, sizlerle paylaşıyoruz:
UNESCO DÜNYA MİRASI GEÇİCİ LİSTESİ’NDEKİ ŞANLIURFA EYYÜBİYE ve HARRAN İLÇELERİNİN SUR İÇİ VE ÇEVRESİNDEKİ SİT ALANLARINDA YER ALAN TAŞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARININ KORUNMASI AMACIYLA ALAN BAŞKANLIKLARI KURULMALIDIR.
Dr.Ahmet Cihat Kürkçüoğlu (Sanat Tarihçisi)
Harran Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi / Şanlıurfa Kültür Varlıkları Koruma Kurulu Eski Üyesi
Şanlıurfa; Başta Göbeklitepe ve Karahantepe başta olmak üzere Neolitik Çağ’a ait Taş Tepeleriyle, Harran, Şuayb Şehri, Soğmatar başta olmak üzere dünyaca ünlü ören yerleri ile, “Saklı Cennet” olarak adlandırılan Halfeti ilçesiyle, Karacadağ Kayak Merkezi, Tektek Dağları Milli Parkı ve daha birçok turizm değeri ile Türkiye turizminin, özellikle Güneydoğu Anadolu turizminin önemli bir merkezi durumundadır.
ŞANLIURFA MERKEZ EYYÜBİYE İLÇESİ SUR İÇİ VE ÇEVRESİNİN KÜLTÜREL DEĞERLERİ.
Eyyübiye İlçesi sur içi Kentsel Sit, Urfa Kalesi 1.Derece Arkeolojik Sit, Vali Fuat Bey caddesinden batıya doğru Kızılkoyun sırtlarına kadar olan bölüm Kentsel Arkeolojik Sit, Halepli Bahçe 1.Derece Arkeolojik Sit, Kızılkoyun Kaya Mezarları 2. Derece Arkeolojik Sit, Halepli Bahçe batısında yer alan ve binlerce kaya mezarının yer aldığı gecekondu alanı 3.Derece Arkeolojik Sit, Bunun da batı ve güney batısında yer alan dağlık alan ise 1.Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. (Bakınız: Harita 1).
Şanlıurfa’daki mimari gruplardan dini mimari içerisinde; tarihi değeri haiz 50 adet cami ve mescit (Bunların 4 adedi mağara mescittir), 7 tekke, 5 kilise (Bunlardan üç adedi camiye çevrilmiş olup camiler sayısına dahil edilmiştir), 20 adet türbe, Roma devrine ait yüzlerce kaya mezarı, sosyal yapılardan; 7 adet medrese, 2 mektep, 1 kütüphane, 2 hastane, 1 yetimhane,
Su mimarisinden; 6 adet köprü, 13 adet çeşme, 2 sebil, 1 su kemeri, 1 su bendi, 1 maksem, 9 hamam, 1 çimecek (gusülhâne),
Askeri mimariden; iç kale ve şehir surları, ticaret yapılarından; 15 adet han, 8 adet kapalı çarşı, 1 basmahane,
Anıt mimarisinden; bir olay ya da kişi anısına dikilmiş 4 anıt,
Köşkler, konaklar ve evlerin oluşturduğu sivil mimari grubundan ise yüzlerce güzel örnek kendini koruyarak günümüze ulaşmıştır.
HARRAN İLÇESİ SUR İÇİ VE ÇEVRESİNİN KÜLTÜREL DEĞERLERİ.
Harran; Hz.İbrahim’in yaşadığı ve onun adını taşıyan mescidin kalıntılarının yer aldığı, içerisinde binlerce yıllık kültürleri barındıran höyüğü, şehir surları, iç kalesi, sur içerisine yayılmış olan antik yapı kalıntıları, Anadolu’nun en eski, en büyük ve en zengin taş süslemeli Ulu Cami’nin kalıntıları, İslam alimlerinden Hayat-el Harrani’nin türbesi, Yakup Peygamber Kuyusu, konik kubbeli evleri ile günümüze ulaşmış ve tarihteki ünlü üniversitesinde dünyaca ünlü alimlerin yetiştiği tarihi bir kenttir.
Harran’ın merkezi olan sur içinde 1.Derece Arkeolojik Sit, iki adet Kentsel Arkeolojik Sit Alanı yer almaktadır. Surun dışında ve sura komşu olmak üzere iki adet de 3.Derece Arkeolojik Sit Alanı bulunmaktadır. (Bakınız: Harita 2).
Çevresindeki Soğmatar, Şuayb Şehri, Han-el Ba’rür Kervansarayı, Bazda Mağaraları, Karahisar, Karahantepe, Çimdinkale, Sene Mağara, Betik, Çatalat, Kasr-ül Benat gibi tarihi merkezlerle birlikte Harran ülkemizin önde gelen turizm beldelerindendir.
Sadece Harran evlerinin benzeri bir mimari dokuya sahip Güney İtalya’nın Alberobello kasabasındaki Turilli Evleri 1996'da UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak belirlendikten sonra her yıl binlerce turist çekmeye başlamıştır. Oysa Harran yukarıda saydığımız gerek merkez, gerekse çevresi ile birlikte Alberobello ile kıyaslanamayacak derecede zenginliğe sahiptir.
Eyyübiye İlçesi Sur İçi” ve “Harran Sur İçi” sit alanları yukarıda saydığımız zenginliklerinden dolayı 2000 yılında UNESCO DÜNYA MİRASI GEÇİCİ LİSTESİ’ne alınmıştır.“
URFA VE HARRAN’IN UNESCO DÜNYA MİRASI ASIL LİSTESİNE ALINMASI İÇİN GEREKLİ HAZIRLIKLARI YÜRÜTECEK ALAN BAŞKANLIKLARI MUTLAKA KURULMALIDIR.
UNESCO’nun Dünya Miras Asıl Listesi’nde Göbeklitepe ile birlikte ülkemizden 19 miras alanı bulunmaktadır. Geçici Liste’de ise Türkiye’nin 84 miras alanı onaylanmayı beklemekte olup bunlardan ikisi Urfa Kentsel Sit Alanı ve Harran Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanı’dır.
2011 yılında ise dönemin Belediye Başkanlığının başvurusu üzerine Dünya Tarihi Kentler Birliği’nin (ILHC-Iternational League of Historical Cities) Vietnam’ın Hue City şehrindeki toplantısında Dünya Tarihi Kentler Birliği üyeliğine oybirliği ile kabul edilmiştir.
Urfa ve Harran’ın UNESCO asıl listesine alınabilmesi için bugüne kadar gerekli hazırlılar maalesef yapılmamış, aksine her iki merkezin korunması yerine tarihi dokuda tahribatlar devam etmiştir.
Yapılan tahribatları durdurmak, UNESCO Dünya Mirası Asıl Listesi’ne alınmak için aşağıdaki çalışmaları yürütmek üzere Urfa ve Harran’da Alan Başkanlıkları mutlaka kurulmalıdır.
“URFA ALAN BAŞKANLIĞI” AŞAĞIDAKİ ÇALIŞMALARI YAPMALIDIR.
· Sit alanlarında 2863 sayılı yasaya aykırı kaçak yapılara kesinlikle izin verilmemeli ve göz yumulmamalıdır.
· Urfa sur içindeki “Arkeolojik Sit”, “Kentsel Sit” ve “Kentsel Arkeolojik Sit” alanlarının kentsel tasarım projeleri hazırlanmalıdır.
· Bu proje kapsamında sur içindeki tescilli tüm yapıların rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlanmalıdır.
· Haleplibahçe’nin batısında, eski Gaziantep yolundan başlayıp güneye doğru Eyyüp Peygamber Makamı’na kadar uzayan 3.Derece Arkeolojik Sit Alanı’ndaki gecekondular altında kalan bazıları mozaik, fresk ve heykellerle süslü Roma dönemine ait binlerce kaya mezarı Kale Eteği ve Kızılkoyun Nekropolü örneklerinde olduğu gibi açığa çıkarılarak turizme kazandırılmalıdır.
· Bunun için ilk etapta Haleplibahçe’nin batısındaki Mance Deresi bölgesinden başlanılmalı, burada çıkarılacak kaya mezarları Kale Eteği ve Kızılkoyun kaya mezarları ile entegre edilmelidir.
· Bu projeler bir plan çerçevesinde uygulamaya konulmalı, sokaklar, evler, hanlar, hamamlar gibi tüm tescilli yapılar eklentilerden arındırılıp restore edilerek orjinal kimliklerine kavuşturulmalıdır.
· Sur içindeki bakımsız durumda olan, bazıları yıkılmaya terk edilmiş olan, han, hamam, kapalı çarşı ve geleneksel evler gibi tescilli yapılar restore edildikten sonra öncelikle asli fonksiyonlarına kavuşturulmalı, günümüz koşullarında asli fonksiyonları ile kullanılması mümkün olmayanlar ise Semt Kütüphanesi, Gelenesel El Sanatları Üretim ve Satış Merkezi, Sanat Galerileri, Ressamlar ve Hattatlar Atölyesi, Urfalı Edebiyatçı ve Şairler Müzesi, Urfalı Bilim İnsanları Müzesi gibi kültürel amaçlar başta olmak üzere butik otel ve restoran gibi turizme hizmet veren mekânlar olarak değerlendirilmelidir.
HARRAN ALAN BAŞKANLIĞI AŞAĞIDAKİ ÇALIŞMALARI YAPMALIDIR.
· Harran sur içindeki sit alanlarında 2863 sayılı yasaya aykırı olarak yapılmakta olan ve Harran’ın Konik Kubbeli geleneksel ev dokusunu ezen kaçak yapılaşmaya kesinlikle izin verilmemeli ve göz yumulmamalıdır.
· Geçtiğimiz yıllarda başlanılan Harran Kentsel Tasarım Projesi mutlaka tamamlanmalıdır.
· Sur içindeki kaçak betonarme yapılar bu proje kapsamında kaldırılmalıdır.
· Konik kubbeli evler restore edilerek İtalya Alberobello’daki Turilli Evleri örneğinde olduğu gibi butik otel, restoran, kafeterya v.b. işlevlerde kullanılmalıdır.
· Arkeolog Prof.Dr.Mehmet Önal’ın özveri ve başarı ile yürüttüğü Harran kazılarına maddi destek mutlaka sağlanmalı, kazılar hızlandırılmalıdır.
· Harran İç Kalesi kazılarına ağırlık verilmeli, Anadolu’da tek örnek olan üç katlı bu kale restore edilerek kütüphanesiyle, konferans ve sergi salonlarıyla sosyal aktiviteli HARRAN ARKEOLOJİ MÜZESİ’ne dönüştürülmeli ve kazılardan çıkan binlerce eser bu müzede sergilenmelidir.
· Tarihi Harran Üniversitesi’nde yetişmiş dünyaca ünlü Harran’lı alimlerle ilgili bilgiler, belgeler ve eserler İç Kale’nin uygun mekânlarında mutlaka araştırmacılara sunulmalıdır.
· Kazı Başkanlığı tarafından tespiti yapılmış olan Hz.İbrahim Mescidi’nin üzerine yapılmış betonarme yapılar kaldırılarak mescidin temelleri ortaya çıkarılmalıdır.
YUKARIDAKİ ÇALIŞMALARIN GERÇEKLEŞMESİ DURUMUNDA;
- UNESCO DÜNYA MİRASI ASIL LİSTESİNE ALINMA KRİTERLERİ YERİNE GETİRİLDİĞİNDEN URFA VE HARRAN ASIL LİSTEYE ALINACAKTIR.
- GÖBEKLİTEPE İLE BİRLİKTE URFA LİSTEDEKİ ÜÇ MİRAS ALANIYLA ÜLKEMİZİN TEK ŞEHRİ OLALACAKTIR.
- TURİSTLER GEZECEKLERİ YERLERİ DÜNYA MİRAS LİSTESİ’NE BAKARAK SEÇMEKTE VE LİSTEDEKİ YERLERİ AKIN AKIN ZİYARET ETMEKTEDİR. 11 NİSAN 2024 GÜNÜ GÖBEKLİTEPE’Yİ ZİYARET EDEN VE TÜM ZAMANLARIN ZİYARETÇİ REKORU OLAN 11.500 ZİYARETÇİ BUNUN EN ÖNEMLİ KANITIDIR.
- BÖYLECE URFA’DA YAŞANACAK TURİZM HAREKETİ KOMŞU ŞEHİRLERE DE YANSIYACAK VE BÖLGENİN HATTA TÜRKİYE’NİN EKONOMİSİ CANLANACAKTIR.
ASLA HAYAL OLMAYAN BU ÖNERİLERİ “TÜRKİYE YÜZYILI VİZYON PROJELERİ” KAPSAMINDA MUTLAKA GERÇEKLEŞTİRMEK ZORUNDAYIZ.
